Nhà Rông – sức sống của Tây Nguyên

Bởi tuhocmoithu
Trong những thành tố tạo ra sự truyền thống văn hóa truyền thống Tây Nguyên thì nhà Rông giữ một vai trò quan trọng. Quan trọng bởi bên cạnh những giá trị vật chất nó là nơi chứa đựng những tầng văn hóa truyền thống tâm linh rất vững chắc của dân cư Tây Nguyên. Người ta nhìn nhận sự hùng mạnh phong phú của một làng Tây Nguyên qua size, cấu trúc nhà Rông Tây Nguyên. Nhà Rông chỉ gắn với làng, không có nhà Rông cấp tỉnh, cấp huyện hoặc nhà Rông liên làng bởi nó gắn với hoạt động và sinh hoạt và tín ngưỡng của một cộng đồng cư dân nhất định. Xưa kia đã là làng Tây Nguyên, thì phải có nhà Rông .
Nhà Rông là một thiết chế văn hóa truyền thống tiêu biểu vượt trội độc lạ có ý nghĩa quan trọng trong văn hóa truyền thống niềm tin và đời sống xã hội và trong tín ngưỡng tâm linh của đồng bào những dân tộc bản địa Tây Nguyên. Nó là một di sản quý cho thời điểm ngày hôm nay và tương lai. Giữ được nguyên vẹn kiến trúc và cấu trúc nhà Rông Tây Nguyên như giữ được “ trái tim ” của làng nơi cất giữ những lịch sử một thời trong sử thi cổ cũng là nơi nhen nhóm lửa phát minh sáng tạo những “ lịch sử một thời mới ” bên cạnh những sử thi lẫy lừng. Đồng bào những dân tộc bản địa Tây Nguyên sẽ giữ được cho mình một đời sống ý thức phong phú và đa dạng và đa rạng, bắt rễ sâu vào truyền thống cuội nguồn nhưng cũng vươn tới những giá trị mới tương thích với xu thế tăng trưởng đi lên của xã hội .
Nhà Rông là kiểu phong cách thiết kế nhà sàn đặc trưng, lưu giữ những nét đẹp truyền thống cuội nguồn của dân tộc bản địa. Đây còn là ngôi nhà chung, là nơi tụ họp của dân làng Tây Nguyên khi đến những dịp lễ đặc biệt quan trọng .

Không chỉ có kiểu kiến trúc độc đáo, nhà Rông Tây Nguyên còn mang những ý nghĩa văn hóa thiêng liêng như: Nơi lưu trữ, thờ cúng những hiện vật có vai trò giống thần bản mệnh của dân làng như hòn đá, con dao, sừng trâu, cồng, chiêng,…Không gian sinh hoạt chung của cả cộng đồng, là nơi tổ chức lễ hội hay các lễ cúng thường niên và không thường niên như cúng mừng lúa mới, cúng lập làng mới, cúng lên nhà Rông, cúng mừng chiến sĩ,…Nơi phân xử các vụ kiện, tranh chấp của dân làng, đồng thời cũng là nơi tiếp đón khách quý đến buôn làng thăm chơi. Nơi gặp gỡ, hẹn hò, tỏ tình và kết tóc se duyên của những nam thanh nữ tú chưa có người yêu.

Trẻ em dân tộc Bana vui chơi tại nhà Rông Kon So Lăl.
Trẻ em dân tộc Bana vui chơi tại nhà Rông Kon So Lăl.

Theo văn hóa truyền thống của người Tây Nguyên, nhà Rông thiết kế xây dựng theo nghi thức sang trọng và quý phái. Trước khi tiến hàng kiến thiết xây dựng, những già làng sẽ quy tụ lại để đàm đạo và chọn nơi kiến thiết xây dựng. Nơi dựng nhà Rông phải là nơi cao ráo, thoáng mát. Và phải được xây ở TT làng và dễ nhìn thấy từ phía xa .

Kết cấu, thiết kế nhà Rông Tây Nguyên thường không cố định do phụ thuộc vào kiến trúc, sức mạnh cộng đồng,… của mỗi dân tộc. Nhưng sẽ có kích thước cụ thể như: Chiều cao từ mặt đất đến nóc nhà: 8 – 20 m; Chiều dài: khoảng 10 m; Chiều rộng: khoảng 4 m. Điểm đặc biệt khi thiết kế nhà Rông Tây Nguyên là con người không sử dụng bất kì vật liệu hiện đại nào như xi măng, sắt, thép,… mà họ sử dụng những nguyên vật liệu thiên nhiên, có sẵn trong núi rừng như tre, nứa, tranh, lồ ô,… Quy trình tiến hành thi công, xây dựng cũng khác biệt. Họ không có bản vẽ, không có sự tính toán kỹ lưỡng. Công trình này được tiến hành do chính những người dân của núi rừng Tây Nguyên làm tạo hình, rồi xây dựng nên một công trình đặc sắc như vậy.

Từ vẻ bên ngoài, mái nhà Rông được phong cách thiết kế rất độc lạ. Phần mái mang hình dáng của chiếc rìu, búa hay cánh buồm với size lớn, được định hình bằng những thân cây to chắc như đinh và sử dụng lá tranh để lợp mái. Phần đỉnh mái được phong cách thiết kế tạo thành hình hoa văn, bộc lộ nét văn hóa truyền thống riêng của từng dân tộc bản địa. Khung nhà Rông có trách nhiệm chống đỡ hàng loạt phần mái nhà và được phong cách thiết kế từ 8 chiếc cột lớn. Những chiếc cột này được làm từ gỗ quý, bên trên có chạm trổ, điêu khắc những hoa văn cầu kỳ biểu lộ đời sống hàng ngày hoặc sự tích lịch sử một thời, tôn giáo tín ngưỡng, … của buôn làng. Sàn nhà thường được làm từ ván gỗ, tre, nứa, … Những vật tư này không được sắp xếp một cách ngẫu nhiên mà xếp chồng lên nhau, trùng khít, tạo thành những hoa văn sinh động .

Cửa chính nhà Rông thường nằm ở phía Đông, cửa phụ sẽ nằm ở bên phải của cửa chính. Phần hiên ở phía trước nhà sẽ là nơi nghỉ chân, hoặc chờ đợi khi có nhiều người đến nhà Rông. Để lên nhà Rông, bạn sẽ phải đi qua một chiếc cầu thang lớn. Phần đầu cầu thang sẽ được thiết kế theo từng dân tộc khác nhau như: Người Ba Na là hình ngọn cây rau dớn. Người Jrai là hình quả bầu đựng nước. Người Xê Đăng Jẻ Triêng là hình núm chiêng hay mũi thuyền.

Và nếu như mái đình miền xuôi gắn liền với hình ảnh cây đa, thì nhà Rông Tây Nguyên có cây nêu. Cây nêu được trang trí nhiều họa tiết, đặt ở phía trước sân chính giữa của ngôi nhà Rông để ship hàng những tiệc tùng lớn của buôn làng. Theo ý niệm của đồng bào Gia Rai, cây nêu là nơi quy tụ những vị thần linh. Ở từng tiệc tùng, cây nêu mang một hình ảnh hình tượng khác nhau như cây nêu trong lễ đâm trâu có 4 nhánh, lễ mừng lúa mới cây nêu chỉ có 1 nhánh …
Về hướng, nhà Rông thường quay về 2 hướng : Hướng Bắc hoặc Nam : để tránh ánh nắng nóng bức, đồng thời đón những cơn gió mát. Hướng Đông hoặc Tây : đón nắng sớm, nắng chiếu, giúp xua tan mùi hôi hám .
Nhà Rông là linh hồn, là sức sống của những con người Tây Nguyên. Vì thế nhà Rông phải đẹp, phải bền vững và kiên cố thì đời sống của người dân mới được ấm no, đủ đầy .

You may also like

Để lại bình luận