Lăng Minh Mạng – Wikipedia tiếng Việt

Lăng Minh Mạng (hay còn gọi là Minh Mệnh) có tên chữ là Hiếu lăng (孝陵), do hoàng đế Thiệu Trị thời nhà Nguyễn cho xây dựng, nằm trên núi Cẩm Kê, ấp An Bằng, thuộc xã Hương Thọ, thành phố Huế, tỉnh Thừa Thiên Huế, gần ngã ba Bằng Lãng là nơi hội lưu của hai dòng Hữu Trạch và Tả Trạch hợp thành sông Hương, cách trung tâm thành phố Huế 12 km. Lăng Minh Mạng được xây dựng từ năm 1840 đến năm 1843 thì hoàn thành, huy động tới mười nghìn thợ và lính.

Tháng 2 năm 1820, vua Gia Long qua đời, hoàng tử thứ tư là Nguyễn Phúc Đảm được đưa lên ngai vàng, lấy niên hiệu là Minh Mệnh ( hay Minh Mạng ). Làm vua được 7 năm, Minh Mạng cho người đi tìm đất để thiết kế xây dựng Sơn lăng cho mình .

Quan Địa lý Lê Văn Đức đã chọn được một cuộc đất tốt ở địa phận núi Cẩm Kê, gần ngã ba Bằng Lãng, nơi hợp lưu của hai nguồn Tả Trạch và Hữu Trạch để tạo thành con sông Hương thơ mộng.

Nhưng phải ròng rã 14 năm xem xét, lựa chọn, đến năm 1840, nhà vua mới quyết định hành động cho kiến thiết xây dựng lăng tẩm của mình ở nơi này. Nhà vua cho đổi tên núi Cẩm Kê ( thuộc ấp An Bằng, huyện Hương Trà ) thành Hiếu Sơn và gọi tên lăng là Hiếu lăng. Đích thân nhà vua xem xét, phê chuẩn họa đồ phong cách thiết kế do những quan Bùi Công Huyên, Trương Đăng Quế và Giám thành vệ dâng lên .Tháng 4 năm 1840, công cuộc thiết kế Hiếu lăng khởi đầu. Vua sai những quan Lê Đăng Danh, Nguyễn Trung Mậu và Lý Văn Phức tinh chỉnh và điều khiển lính và thợ thuyền lên đây đào hồ đắp La thành. Tháng 8 năm 1840, Minh Mạng lên kiểm tra thấy việc làm đào hồ Trừng Minh không vừa lòng nên giáng chức những quan trông coi và đình chỉ việc làm .Một tháng sau, việc làm vừa được liên tục thì Minh Mạng lâm bệnh qua đời vào ngày 28 tháng Chạp năm Canh Tý ( tức 20-01-1841 ) .Vua Thiệu Trị lên nối ngôi, chỉ một tháng sau ( tháng 2-1841 ) đã sai những quan đại thần Tạ Quang Cự, Hà Duy Phiên, Nguyễn Tri Phương chỉ huy gần 10.000 lính và thợ thiết kế tiếp khu công trình theo đúng họa đồ của vua cha để lại .Ngày 20-8-1841, thi hài vua Minh Mạng được đưa vào an táng ở Bửu Thành, nhưng việc làm xây lăng mãi đến đầu năm 1843 mới hoàn tất. Từ một vùng núi đồi hoang vu, qua bàn tay lao động và óc phát minh sáng tạo của con người đã hình thành một khu lăng tẩm uy nghiêm, vừa rực rỡ tỏa nắng về kiến trúc, vừa hòa giải với vạn vật thiên nhiên lại vừa thâm thúy bởi giá trị tư tưởng .

Bố cục kiến trúc[sửa|sửa mã nguồn]

Lăng ( tòa Minh Lâu ) nhìn từ phía sau ( từ phía Trung Đạo Kiều ) Bia đá ở Lăng Minh MạngLăng Minh Mạng có bố cục tổng quan kiến trúc cân đối đối xứng, xung quanh một trục kiến trúc là đường thần đạo, xuyên qua một loạt những khuôn khổ khu công trình gồm : cửa chính, sân chầu, nhà bia, sân tế, Hiển Đức môn, điện Sùng Ân ( thờ vua Minh Mạng và Hoàng hậu ), hồ Trừng Minh, Minh Lâu, hồ Tân Nguyệt ( trăng non ), cổng tam quan Quang Minh Chính Trực, Trung Đạo kiều và ở đầu cuối là Bửu thành ( mộ vua Minh Mạng ). Lăng có diện tích quy hoạnh 18 ha ( nhưng diện tích quy hoạnh cấm địa quanh lăng là 475 ha ), xung quanh lăng có La thành phủ bọc. Cửa chính của lăng tên là Đại Hồng môn, là cửa chỉ để rước linh cữu của vua nhập lăng. Hai bên cửa chính là hai cửa Tả Hồng môn và Hữu Hồng môn. Hồ Trừng Minh gồm hai nửa nối thông với nhau ở phía sau điện Sùng Ân nơi có ba cây cầu đá bắc qua, giống như hai lá ” phổi xanh “, phủ bọc lấy điện Sùng Ân và những kiến trúc vòng ngoài nằm trên trục thần đạo ( khu vực tưởng niệm ). Ở giữa hai hồ Trừng Minh và Tân Nguyệt, trên đường thần đạo, là Minh Lâu. Hồ Tân Nguyệt hình vầng trăng non ôm lấy một phần khu mộ vua ( Bửu thành ). Bửu thành là một quả đồi thông hình tròn trụ, bao quanh bởi tường thành, bên trong, sâu bên dưới là mộ vua. Ở chính giữa hồ Tân Nguyệt có một cây cầu mang tên Trung Đạo kiều, nối Minh Lâu với Bửu thành và đường dạo quanh lăng. Phía sau Bửu thành là rừng thông xanh thẳm, đem lại một cảm xúc u tịch. Trên mặt phẳng cắt kiến trúc dọc theo đường thần đạo, những khu công trình cao thấp theo một nhịp điệu vần luật đồng nhất, âm khí và dương khí xen kẽ, tạo nên nét đẹp riêng cho khu công trình kiến trúc lăng tẩm này. Bố cục kiến trúc đăng đối của những khuôn khổ chính trong lăng đem lại cho lăng một vẻ uy nghiêm cần có của khu công trình lăng mộ. Tuy vậy, ở ngoài rìa, men theo con đường dạo quanh co vòng quanh hai hồ nước và viền xung quanh lăng, xen lẫn với cây cối có những khu công trình kiến trúc nhỏ dùng để nghỉ chân ngắm cảnh như : đình Điếu Ngư, gác Nghênh Phong, hiên Tuần Lộc, sở Quan Lan, Tạ Hư Hoài … làm cho hàng loạt quần thể lăng uy nghiêm nhưng vẫn hòa giải với vạn vật thiên nhiên và duyên dáng trang trọng .Trong khoảng chừng diện tích quy hoạnh được số lượng giới hạn bởi vòng La thành dài 1.750 m là một quần thể kiến trúc gồm hoàng cung, thành tháp, đình tạ được sắp xếp đăng đối trên một trục dọc theo đường Thần đạo dài 700 m, mở màn từ Đại Hồng Môn đến chân La thành sau mộ vua. Hình thể lăng tựa dáng một người nằm nghỉ trong tư thế tự do, đầu gối lên núi Kim Phụng, chân duỗi ra ngã ba sông ở trước mặt, hai nửa hồ Trừng Minh như đôi cánh tay buông xuôi tự nhiên .

Miêu tả cụ thể[sửa|sửa mã nguồn]

Hồ nước trước lăng Minh Mạng Toàn cảnh lăng nhìn từ trên không, hình chụp vào đầu thế kỷ 20 Phong cảnh quanh lăng Minh MạngTừ ngoài vào trong, những khu công trình được phân bổ trên ba trục song song với nhau mà Thần đạo là trục TT. Xen giữa những khu công trình kiến trúc là hồ nước ngát hương sen và những quả đồi phủ mượt bóng thông, tạo nên một cảnh sắc vừa hữu tình vừa ngoạn mục .

Đại Hồng Môn, cổng chính dẫn vào lăng Minh Mạng

Mở đầu Thần đạo là Đại Hồng Môn, cổng chính vào lăng, xây bằng vôi gạch, cao hơn 9 m, rộng 12 m. Cổng này có ba lối đi với 24 lá mái lô nhô cao thấp và những đồ án trang trí cá chép vàng hóa thành rồng, long vân … được coi là tiêu biểu vượt trội của loại cổng tam quan đời Nguyễn. Cổng chỉ mở một lần để đưa quan tài của vua vào trong lăng, sau đó được đóng kín, ra vào phải qua hai cổng phụ là Tả Hồng Môn và Hữu Hồng Môn. Sau Đại Hồng Môn là Bái Đình, lát gạch Bát Tràng ( sân rộng 45 x 45 m ), hai bên có hai hàng tượng quan văn võ, voi ngựa bằng đá đứng chầu. Cuối sân là Bi Đình tọa lạc trên Phụng Thần Sơn, bên trong có bia ” Thánh đức thần công ” bằng đá Thanh ghi bài văn bia của vua Thiệu Trị viết về tiểu sử và công đức của vua cha. Một khoảng chừng sân rộng tiếp theo chia làm bốn bậc lớn nhằm mục đích giảm bớt cảm xúc choáng ngợp của con người trước sự bát ngát của kiến trúc, đó là sân triều lễ .
Tượng Quan chầu trên Bái đình

Hiển Đức Môn mở đầu cho khu vực tẩm điện, được giới hạn trong một lớp thành hình vuông biểu trưng mặt đất (từ ý niệm trời tròn, đất vuông). Điện Sùng Ân nằm ở giữa được coi là trung tâm, chung quanh có Tả, Hữu Phối Điện (trước) và Tả, Hữu Tùng Phòng (sau) như những vệ tinh chung quanh. Trong điện thờ bài vị của vua và bà Tá Thiên Nhân Hoàng hậu. Hoằng Trạch Môn là công trình kết thúc khu vực tẩm điện, mở ra một không gian của hoa lá và mây nước phía sau. Tất cả những công trình mang tính hiện thực dường như dừng lại ở khu vực tẩm điện. Từ đây, bắt đầu một thế giới mới đầy thư nhàn, siêu thoát và vô biên. 17 bậc thềm đá Thanh đưa du khách vào khoảng trời xanh mát bóng cây và ngát thơm mùi hoa dại. Ba chiếc cầu: Tả Phù (trái), Trung Đạo (giữa), Hữu Bật (phải) bắc qua hồ Trừng Minh như dải lụa xanh, đưa du khách đến Minh Lâu – một công trình như đột khởi từ quả đồi có tên là Tam Tài Sơn. Minh Lâu nghĩa là lầu sáng, nơi nhà vua suy tư vào những đêm hè trăng thanh gió mát, là nơi đi về của linh hồn tiên đế, là dấu chấm vuông kết thúc một thế giới hữu hạn; là “bộ ngực kiêu hãnh” của “con người” được ví bởi hình dáng của khu lăng. Minh Lâu là sự thể hiện cách lý giải về vũ trụ và nhân sinh quan của người xưa. Tòa nhà này hình vuông, hai tầng, tám mái, là một biểu trưng của triết học phương Đông. Hai bên Minh Lâu, về phía sau là hai trụ biểu uy nghi dựng trên Bình Sơn và Thành Sơn mang ý nghĩa nhà vua đã “bình thành công đức” trước khi về cõi vĩnh hằng.

Bi đình ở lăng Minh Mạng, Huế Án thờ bên trong điện Sùng Ân Hồng môn Minh lâu ở lăng Minh Mạng

Một cái hồ hình trăng non tên là Tân Nguyệt ôm lấy Bửu Thành. Đây là hình ảnh của thế giới vô biên. Hồ hình trăng non ví như yếu tố “Âm” bao bọc, che chở cho yếu tố “Dương” là Bửu Thành – biểu tượng của mặt trời. Kết cấu kiến trúc này thể hiện quan niệm của cổ nhân về sự biến hóa ra muôn vật. Đó là nhân tố tác thành vũ trụ.

Cầu Thông Minh Chính Trực bắc ngang hồ Tân Nguyệt có 33 bậc tầng cấp dẫn vào nơi yên nghỉ của nhà vua, nằm giữa tâm một quả đồi mang tên Khải Trạch Sơn, được số lượng giới hạn bởi Bửu Thành hình tròn. Hình tròn này nằm giữa những vòng tròn đồng tâm biểu trưng, được tạo nên từ hồ Tân Nguyệt, La Thành, núi non và đường chân trời như muốn biểu lộ khát vọng ôm choàng Trái Đất và mong ước làm bá chủ thiên hà của vị vua quá cố .Hai bên trục chính của lăng có nhiều công trình phụ đối xứng nhau từng cặp một. Hiện nay, những khu công trình như Tả Tùng Phòng trên Tịnh Sơn ; Hữu Tùng Phòng trên Ý Sơn ; Tuần Lộc Hiên trên Đức Hóa Sơn ; Linh Phượng Các trên Đạo Thống Sơn ; Truy Tư Trai trên Phúc Ấm Sơn ; Hư Hoài Tạ trên hòn đảo Trấn Thủy đều không còn sống sót .
Chi tiết Điện Sùng ÂnBên cạnh hàng loạt những khu công trình kiến trúc có giá trị thẩm mỹ và nghệ thuật và thẩm mỹ và nghệ thuật cao còn có gần 600 ô chữ chạm khắc những bài thơ trên Bi Đình, Hiển Đức Môn, điện Sùng Ân và Minh Lâu cũng là những tuyệt tác vô giá. Đó là một ” kho lưu trữ bảo tàng thơ ” tinh lọc của nền thi ca Nước Ta đầu thế kỷ 19 .

Kiến trúc lăng có phần đổ nát nhưng mức độ nhẹ hơn so với số phận của những lăng khác, một phần nhờ vào việc lăng có giá trị về nhiều mặt.

Những cây Sứ nhiều năm tuổi cộng với vẻ hoang toàn mặc cho rêu phong theo chủ ý của Ban bảo vệ di tích lịch sử cố đô Huế và quy tắc bắt buộc của UNESCO nhằm mục đích không trùng tu những di sản cố ý để tạo nét nguyên sơ làm cho di tích lịch sử càng có giá trị. Hiện nay lăng lôi cuốn hành khách đông nhất sau Lăng Tự Đức .

• Cuốn Kiến trúc cổ Việt Nam của tác giả Vũ Tam Lang, Nhà xuất bản Xây dựng

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://tuhocmoithu.com
Category: Nhà cửa – Đời sống