Phật giáo gia nhập vào nước ta đến nay đã hơn 2000 năm. Trong quy trình ấy, quốc gia dù lúc thịnh lúc suy nhưng trong thời đại nào, thực trạng nào Phật giáo cũng nêu cao ý thức hộ quốc an dân. Trong đấu tranh giành độc lập dân tộc bản địa, Phật giáo giữ vai trò hộ quốc, trong thiết kế xây dựng quốc gia Phật giáo là cầu nối về tư tưởng giúp đoàn kết dân tộc bản địa và là chỗ dựa ý thức giúp người dân an nhàn trong đời sống. Vì vậy, niềm tin “ hộ quốc an dân ” chính là hành vi “ nhập thế hành đạo ” và trở thành truyền thống cuội nguồn của Phật giáo Việt Nam .
TRUYỀN THỐNG HỘ QUỐC AN DÂN CỦA PHẬT GIÁO VIỆT NAM
Ngay trong giai đoạn đầu của thời kỳ tự chủ, các Tăng sĩ Việt Nam đã chứng tỏ khả năng thích ứng của mình, lấy trí tuệ làm phương tiện nhập thế hành đạo. Phật giáo tham gia và góp sức trong mọi hoạt động chính yếu của quốc gia như: chính trị, ngoại giao, giáo dục, văn hóa tư tưởng. Năm 968, Đinh Bộ Lĩnh lập nên nhà Đinh. Ngay khi lập quốc, vua nghĩ ngay đến vai trò của Phật giáo trong việc hộ quốc an dân nên ban phong phẩm trật cho các Tăng sĩ lỗi lạc và mời tham dự quốc chính. Ban chức Tăng thống cho Khuông Việt đ?iại sư Ngô Chân Lưu; ban chức Tăng lục cho Pháp sư Trương Ma Ly và ban chức Sùng Chấn Uy nghi cho Thiền sư Huyền Quang. Nhà Tiền Lê kế nghiệp, tiếp tục trọng dụng các Tăng sĩ, vua Lê Đại Hành đã mời Khuông Việt đại sư làm cố vấn về chính sự, Thiền sư Pháp Thuận lo việc ngoại giao. Đến thời nhà Lý, vua Lý Thái Tổ đã kế thừa tổ chức Tăng quan. Các Tăng sĩ có đạo hạnh và học vấn uyên thâm được các vua Lý hết sức trọng dụng, nhiều vị trở thành Quốc sư và tham dự triều chính như: Vạn Hạnh, Viên Chiếu, Thông Biện, Viên Thông, Không Lộ,… cố vấn đắc lực giúp vua các vấn đề về chính trị, ngoại giao, văn hóa.
Bạn đang đọc: Vai trò của Phật giáo trong lĩnh vực tư tưởng và đạo đức xã hội (Vũ Ngọc Định) – Tạp Chí Văn Hóa Phật Giáo
Đời Trần, là giai đoạn Phật giáo Việt Nam chuyển sang một giai đoạn tăng trưởng mới, mà đỉnh điểm là sự khai sáng dòng thiền Trúc Lâm, đứng đầu là Điều Ngự Giác Hoàng Trần Nhân Tông. Tinh thần nhập thế hành đạo của Phật giáo thời Trần đã góp thêm phần thiết kế xây dựng một xã hội thịnh trị về chính trị, tư tưởng và văn hóa truyền thống. Các vị vua đầu thời Trần đã biết vận dụng hết công suất của Đạo Phật, khiến Phật giáo trở thành một lực lượng kinh hỗ cho công cuộc bảo vệ và kiến thiết xây dựng quốc gia .
Thời nhà Hậu Lê, vai trò của Phật giáo có phần phai nhạt, bắt nguồn từ sự tăng trưởng của hệ tư tưởng Nho giáo, đặc biệt quan trọng là từ khi vua Lê Thánh Tông nối ngôi suy Khổng giáo làm quốc học, lấy Nho học làm nền tảng xã hội và là cơ sở để tuyển chọn quan lại .
Kể từ chúa Nguyễn Hoàng đến những chúa Nguyễn tiếp nối đều coi trọng Phật giáo, hoàn toàn có thể thấy tâm ý những vua chúa nhà Nguyễn muốn lấy Đạo Phật làm chỗ dựa ý thức cho công cuộc định quốc của dòng họ Nguyễn. Tinh thần xuất thế tích hợp với nhập thế của Phật giáo được phát huy can đảm và mạnh mẽ. Sau thời đại Đinh – Tiền Lê, Lý – Trần, thời chúa Nguyễn hoàn toàn có thể coi là giai đoạn tăng trưởng thịnh vượng thứ ba của Phật giáo Việt Nam .
Thời kỳ chống đế quốc Mỹ xâm lược, quốc gia bị ngoại xâm chia cắt. Thực hiện lời căn dặn của quản trị Hồ Chí Minh “ Nước có độc lập thì Đạo Phật mới dễ mở mang ” [ 1 ], truyền thống cuội nguồn nhập thế phụng sự dân tộc bản địa, phụng sự tổ quốc lại một lần nữa được phát huy can đảm và mạnh mẽ. Ở miền Bắc, nhiều ngôi chùa trở thành cơ sở cách mạng, nhiều Tăng Ni đã cởi áo cà sa khoác chiến bào tòng quân cứu nước. Tại miền Nam, trong thời Mỹ – Diệm, cuộc biểu dương lực lượng đấu tranh chống lại chế độc tài Ngô Đình Diệm và sự can thiệp của Mỹ năm 1963 là một dẫn chứng đỉnh điểm cho niềm tin và hành vi nhập thế của Tăng Ni, Phật tử miền Nam. Sự kiện Hòa thượng Thích Quảng Đức tự thiêu ngày 10/6/1963 ; sự kiện tự thiêu tập thể của 6 Phật tử ; vụ Phật tử Nhất Chi Mai tự thiêu năm 1967 đều có tiềm năng đòi tự do, độc lập cho quê nhà, đòi đời sống an nhàn cho nhân dân và nhu yếu chấm hết sự tham gia của chính quyền sở tại Mỹ – Ngụy tại Việt Nam đã biểu lộ cho ý thức lao vào vì đạo pháp, vì dân tộc bản địa của những thế hệ Tăng Ni và Phật tử Việt Nam [ 2 ]. Hình ảnh nhà sư trong vai trò nhà chính trị, mưu sĩ, chiến sỹ trong quá khứ là biểu trưng cho hình ảnh và niềm tin nhập thế hộ quốc an dân của Đạo Phật .
VAI TRÒ CỦA PHẬT GIÁO TRONG LĨNH VỰC TƯ TƯỞNG VÀ VĂN HÓA XÃ HỘI GIAI ĐOẠN HIỆN NAY
Phương châm hộ quốc an dân của Phật giáo Việt Nam
Phật giáo vốn không chủ trương về chính trị, chủ trương chủ yếu của Phật giáo là hướng đến giải thoát cho kiếp nhân sinh, hướng đến đến sự bình an và niềm hạnh phúc của chúng sinh. Vì thế mà Đức Phật luôn giáo huấn : “ Người chỉ huy vương quốc phải là người biết đặt quyền hạn của nhân dân và quốc gia lên trên quyền lợi cá thể của mình, không được tận dụng vị thế, quyền lực tối cao của mình để lo cho mọi sự tận hưởng ”. Trong kinh Tăng Nhất A Hàm và trong bộ chú giải Jàtaka I ( Chuyện tiền thân ), có ghi mười tiêu chuẩn thiết kế xây dựng đạo đức của người đứng đầu quốc gia. Đó là quan điểm trị nước bằng đức trị của Đức Phật [ 3 ] .
Ngay từ Đại hội Đại biểu Phật giáo Việt Nam lần thứ 1 ( tháng 11/1981 ), Giáo hội Phật giáo Việt Nam lựa chọn mục tiêu “ Đạo pháp – Dân tộc – Chủ nghĩa xã hội ” để khuynh hướng cho mọi hoạt động giải trí của mình. Điều này có nghĩa rằng, Phật giáo luôn luôn gắn bó, sát cánh với quốc gia và con người Việt Nam. Đó là sự tích hợp gắn bó giữa sự tăng trưởng của Phật giáo với quyền lợi của nhân dân, quyền lợi của dân tộc bản địa, chung tay góp phần cùng nhân dân cả nước thiết kế xây dựng nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Với mục tiêu “ Đạo pháp – Dân tộc – Chủ nghĩa xã hội ”, trong giai đoạn quốc gia độc lập tự do, Phật giáo Việt Nam đã và đang tham gia tích cực vào công cuộc thiết kế xây dựng tăng trưởng quốc gia. Tiếp nối truyền thống cuội nguồn hộ quốc an dân, Phật giáo đã tham gia xử lý nhiều yếu tố của xã hội đương đại như : Giáo dục đào tạo đạo đức và lối sống xã hội ; phúc lợi xã hội ; tài nguyên và môi trường tự nhiên ; xóa đói giảm nghèo, tương hỗ người yếu thế ; kiến thiết xây dựng đời sống văn hóa truyền thống, kiến thiết xây dựng khối đoàn kết khu dân cư ; tham gia bảo vệ bảo mật an ninh xã hội ; y tế hội đồng ; từ thiện, nhân đạo, cứu trợ xã hội, …
Vai trò của Phật giáo với định hướng tư tưởng
Trong cuốn Những điều Đức Phật đã dạy [ 4 ], Hòa thượng Tiến sĩ W. Rahula đã viết : “ Những ai cho rằng Phật giáo chỉ chăm sóc đến những ý tưởng sáng tạo cao vời, đến tư tưởng triết học và luân lý cao siêu mà quên đi quyền lợi kinh tế tài chính và xã hội của con người là sai lầm đáng tiếc. Đức Phật luôn chăm sóc đến niềm hạnh phúc của con người. Đối với Ngài, niềm hạnh phúc không hề đạt được nếu không có đời sống thanh tịnh dựa trên những nguyên tắc luân lý và tâm linh ”. Sự hành trì, hướng đi của Đạo Phật không phải là sự cầu nguyện, tụng niệm, cầu khẩn một sự cứu rỗi của một lực lượng siêu nhiên, của đấng quyền lực tối cao, mà đó là quy trình tu dưỡng và trau dồi một đời sống niềm tin thức tỉnh, an định. Hành trì giáo pháp của Đức Phật là phương tiện đi lại để cứu cánh cho đời sống tâm linh, tín ngưỡng của con người .
Trong xã hội tân tiến ngày này, sự gia nhập của 1 số ít văn hóa truyền thống ngoại lai, đặc biệt quan trọng là trào lưu tâm linh, tín ngưỡng không lành mạnh đã lôi kéo và tạo nên một số ít cá thể, trong đó đa phần là giới trẻ có lối sống và tư tưởng rơi lệch, chìm đắm trong tham dục vật chất, cực đoan vị kỷ. Trong toàn cảnh như vậy, tư tưởng Phật giáo đã từng bước đóng vai trò quan trọng đến sự xu thế tư tưởng xã hội. Khi Fan Hâm mộ Phật tử đến chùa học tập, tiếp thu giáo lý và thực thi những nghi thức tôn giáo, họ giác ngộ được rằng : Giáo pháp của Đức Phật hoàn toàn có thể giúp cho thân tâm của họ được thanh thản, được giải thoát khỏi tham – sân – si. Những triết lý của Đạo Phật hoàn toàn có thể giúp cho họ có những xu thế đúng đắn trong tư tưởng, đó là lấy việc hành thiện, tu nhân làm tôn chỉ trong hành vi và tâm lý hàng ngày. Trong quy trình hành trì, tu tập Đạo Phật cũng chỉ ra rằng, sự giải thoát của con người nói chung là sự tự thân giải thoát, do đó rất nhiều hoạt động giải trí xã hội gắn với đạo pháp đã được những cấp Giáo hội tổ chức triển khai, nhằm mục đích mục tiêu trải qua những hoạt động giải trí này góp thêm phần giáo hóa, giác ngộ Fan Hâm mộ Phật tử hướng họ đến với đời sống an nhàn, tốt đời đẹp đạo .
Vai trò của Phật giáo với đời sống tín ngưỡng dân tộc
Đặc điểm trong tín ngưỡng truyền thống cuội nguồn của người Việt là thờ cúng tổ tiên, thần linh hay một thế lực siêu nhiên nào đó. Bên cạnh những mặt tích cực, còn sống sót 1 số ít hành vi thực hành thực tế tín ngưỡng mang sắc tố mê tín dị đoan, dị đoan. Phật giáo với đặc thù là một tôn giáo thân mật và dễ hòa hợp với tín ngưỡng dân gian người Việt đã và đang góp thêm phần kiểm soát và điều chỉnh, nâng cao nhận thức trong hành vi tín ngưỡng để giúp đời sống tốt đẹp hơn .
Vì vậy, hiện nay, thực hành thực tế tín ngưỡng dân gian dựa theo nền tảng văn hóa truyền thống Phật giáo đang có những góp phần rất là hữu dụng làm biến hóa nhận thức trong những hoạt động giải trí tín ngưỡng thường ngày. Đơn cử việc đi chùa lễ Phật, cúng dường Tam bảo, thời nay nhờ sự ảnh hưởng tác động và sức lan tỏa của Phật giáo, ngoài việc đi đến chùa thực hành thực tế nghi thức tôn giáo, một bộ phận người dân đã thực hành thực tế nghi thức Phật giáo tại gia. Cùng với tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên và thần linh tại gia, truyền thống cuội nguồn thờ Phật, thực hành thực tế tâm linh theo văn hóa truyền thống Phật giáo đang tác động ảnh hưởng can đảm và mạnh mẽ đến đời sống tâm linh của người Việt. Các nghi thức mái ấm gia đình như tang ma, cưới hỏi diễn ra dưới sự dẫn dắt của chư Tăng ; những hủ tục như đốt vàng mã từ từ biến hóa, thay vì đốt nhiều tiền vàng, người dân đã tích cực phát tâm bố thí, cúng dường Tam bảo, phóng sinh, … Văn hóa Phật giáo đã giữ vai trò xu thế và cải tổ những điều cần cải tổ trong hành vi tâm linh, tín ngưỡng của dân cư .
Vai trò của Phật giáo với giáo dục đạo đức, lối sống
Phật giáo từ chỗ là tôn giáo ngoại sinh đã nhanh gọn lan tỏa, ảnh hưởng tác động và tạo lập được nền tảng vững chãi trong hội đồng. Tư tưởng đạo đức Phật giáo trọn vẹn tương đương với tư tưởng đạo đức truyền thống cuội nguồn của người Việt. Trải theo lịch sử dân tộc dân tộc bản địa, rất nhiều giá trị đạo đức của dân tộc bản địa và tư tưởng Phật giáo đã hòa quyện cùng nhau để trở thành những giá trị đạo đức cao quý như : niềm tin yêu nước, lòng thương người, ý thức đoàn kết, niềm tin lao động, … Trong những giá trị đó điển hình nổi bật nhất là niềm tin yêu nước – chuẩn mực đạo đức cao nhất. Tinh thần yêu nước của người Việt biểu lộ ở ý thức đấu tranh chống giặc ngoại xâm, diệt trừ cường hào ác bá. Nhưng ý thức yêu nước ấy lại thấm nhuần đạo Đức Phật giáo đó là lòng vị tha, nhân hậu và chuẩn bị sẵn sàng tha thứ cho những kẻ dù đã mang tội lỗi nhưng biết quay đầu hối cải, thay thế sửa chữa sai lầm đáng tiếc [ 5 ] .
Trong xu thế toàn thế giới hóa, bên cạnh những mặt tích cực về quyền lợi kinh tế tài chính, kỹ thuật, khoa học công nghệ tiên tiến và những tiện ích ship hàng đời sống, hàng loạt những thực trạng suy thoái và khủng hoảng đạo đức đã hiện hữu, ví như sùng bái vật chất hay ích kỷ cá thể … Trong thực trạng như vậy, một bộ phận người Việt Nam tìm đến với Đạo Phật không chỉ vì cảm thấy thư thái an lạc nơi cửa Phật mà còn vì họ đảm nhiệm được những giá trị đạo đức chứa đựng trong đạo lý Phật giáo .
Hiện nay, để cung ứng thực tiễn đời sống xã hội, trong đó trách nhiệm giáo dục đạo đức lối sống được những cấp Giáo hội Phật giáo rất là chăm sóc, những hoạt động giải trí Phật sự như : Lớp tu dưỡng giáo lý cho cư sĩ – Phật tử ; Khóa tu an nhàn ; những buổi giảng pháp trong những dịp lễ lớn cho đến những hoạt động giải trí xã hội như : Nhân đạo từ thiện, chăm nom nghĩa trang liệt sĩ, chăm nom người già neo đơn, xây nhà tình nghĩa, lớp học tình thương, … đã và đang là một kênh giáo dục về đạo, về đời. Các hoạt động giải trí này giúp con người có khuynh hướng đúng đắn về lý tưởng sống, biết tự tu dưỡng bản thân, hướng thiện, giữ gìn tam quy ngũ giới, hành thập thiện, làm những việc đem lại quyền lợi cho mình và xã hội .
Có thể nói, để đánh giá một cách không thiếu vai trò, tác động ảnh hưởng của Phật giáo so với đời sống đương đại Việt Nam là một việc rất là thiết yếu, bởi trong giai đoạn hiện nay sự ảnh hưởng tác động của tư tưởng, triết lí Phật giáo đã lan tỏa trên nhiều nghành, nhiều mặt của đời sống niềm tin cũng như đời sống vật chất của xã hội. Giá trị thực tiễn của đạo đức Phật giáo đã được thể hiện rõ nét qua hành vi đạo đức, ứng xử đạo đức và tâm lý đạo đức của con người .
Chú thích:
* Ths. Vũ Ngọc Định – Khoa Khoa học xã hội, Đại học Hồng Đức .
[1] Hồ Chí Minh (2011), Hồ Chí Minh toàn tập, tập 5, tr.228.
[ 2 ], [ 3 ] Tham khảo thêm tại : Vũ Ngọc Định ( 2017 ), “ Truyền thống nhập thế và vai trò của Phật giáo Việt Nam trong xử lý những yếu tố xã hội ”, Hội thảo Quốc tế Phật giáo nhập thế và những yếu tố xã hội đương đại, Nxb ĐHQG Thành Phố Hà Nội, tr. 270 – 282 .
[ 4 ] W. Rahula – Lê Kim Kha ( dịch ) ( 2011 ), Những điều Đức Phật đã dạy, Nxb Phương Đông .
[ 5 ] Tham khảo Vũ Ngọc Định ( 2019 ), “ Giáo dục đào tạo đạo Đức Phật giáo cho thanh thiếu niên trong xu thế toàn thế giới hóa hiện nay ”, Hội thảo quốc tế Vesak 2019, Nền tảng giáo dục Phật giáo về đạo đức, Nxb Tôn giáo .
Source: https://tuhocmoithu.com
Category: Đánh giá
